کاربرد سیاق در مفردات قرآن کریم (بررسی موردی «ضحکت» در داستان حضرت ابراهیم(ع)

جوادی, محمد; قربان زاده, محمد

doi:10.22034/aaq.2023.8592

کاربرد سیاق در مفردات قرآن کریم (بررسی موردی «ضحکت» در داستان حضرت ابراهیم(ع)

نوع مقاله : علمی، پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری جامعه المصطفی العالمیه

² استادیار گروه قرآن و علوم مدرسه عالی قرآن و حدیث جامعة المصطفی العالمیة خراسان

10.22034/aaq.2023.8592

چکیده

یکی از مباحث مهم در تفسیر قرآن، شناخت معنای دقیق و صحیح مفردات قرآنی است. مفردات قرآنی کلید واژه‌های فهم آیات قرآن به شمار می‌رود. دستیابی به معنای دقیق و جامع آیات قرآن بستگی به فهم مفردات آن دارد. مفسران برای فهم و تفسیر صحیح مفرد قرآنی «ضحکت» در داستان حضرت ابراهیم، راهکارهای متعدد و مختلفی را ارائه کرده‌اند که هر یک از این راهکارها، با ایرادها و اشکال‌های زیادی مواجه است. تحقیق پیش رو که با هدف استفاده از قاعده سیاق در فهم و تفسیر مفرد مذکور تدوین شده است، پس از گردآوری اطلاعات از منابع موجود و با روش تحلیلی، توصیفی بدین نتیجه منتهی شده است که از کنارهم قرار دادن آیاتی هم داستان در سوره‌های مختلف قرآن، سیاقی پدیدار می‌شود که به عنوان یکی از شیوه‌های تفسیر صحیح قرآن، نقش بنیادی و اصلی در فهم این واژه در داستان حضرت ابراهیم دارد و برحسب این سیاق، واژه ضحکت به معنای خندیدن و سبب آن بشارت دادن به فرزند است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

آلوسی، سید محمود(1415)، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد(1419)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض: مکتبه نزار المصطفی الباز.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی(1422)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن خزی غرطانی، محمدبن احمد(1416)، التسهیل، بیروت: شکرت دار الارقم بن ابی الارقم.
ابن عطیه، عبدالرحمان(1422)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن فارس، ابوالحسین احمد(1404)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامیه.
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم(1412)، تأویل مختلف الحدیث، بیروت: درالکتب العلمیه.
ابن نظور، محمدبن مکرم(1414)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
بغدادی، علاء الدین بن علی(1415)، کتاب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
بغوی، حسین بن مسعود(1420)، تفسیر بغوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تقی پورفر، ولی الله(1381)، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، تهران: اسوه.
ثعلبی، احمدبن محمد(1422)، الکشف البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، عبدالقاهر(1422)، دلائل الاعجاز فی العلم المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
رضا، رشیدمحمد(1414)، تفسیر القرآن الحکیم(المنار)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
زحیلی، وهبه بن مصطفی(1418)، التفسیر المنیر، چ2، دمشق: دار الفکر المعاصر.
زرکشی، محمدبن عبدالله(1422)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
زمخشری، جارالله(1421)، الکشاف فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
سمرقندی، نصربن محمد(بی‌تا)، بحر العلوم، [بی‌جا]: [بی‌نا].
سیوطی، جلال الدین(1422)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طبرسی، فضل بن حسن(1373)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ3، تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمدبن جریر(1413)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
طوسی، محمدبن حسن(بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء العربی.
فخر رازی، محمدبن عمر(1420)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراء، یحیی بن محمد زیاد(بی‌تا)، معانی القرآن، مصر: دار المصریه للتألیف و الترجمه.
فیض کاشانی، ملامحسن(1415)، تفسیر صافی، چ1، تهران: الصدر.
قرطبی، محمدبن احمد(1415)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دار احیاء.
قریشی یمانی، عبدالباقی(1415)، الترجمان عن غریب القرآن، بیروت: دار الکتب العمیه.
قمی، علی بن ابراهیم(1363)، تفسیر قمی، قم: دارالکتب.
محلی، محمد بن احمد و سیوطی، عبدالرحمن(بی‌تا)، تفسیر جلالین، بیروت: مکتبه العصریه.
مدرسی، سیدمحمدتقی(1419)، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.
مقاتل بن سلیمان بلخی(1413)،تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر(1419)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
میبدی، محمدبن ابی سعید(1371)، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران: امیرکبیر.