نقش علم صرف در تفسیر آیات قرآن کریم

الهی دوست, حمید

doi:10.22034/aaq.2023.8590

نقش علم صرف در تفسیر آیات قرآن کریم

نوع مقاله : علمی، پژوهشی

نویسنده

حمید الهی دوست

استادیار گروه تفسیر و علوم قرآن جامعة المصطفی العالمیة، نمایندگی اصفهان

10.22034/aaq.2023.8590

چکیده

نوشتار حاضر به بررسی نقش علم صرف در تفسیر آیات قرآن کریم می‌پردازد، به گونه‌‌ای که پس از بیان پیشینه و فواید این علم، از ضرورت یادگیری آن در تفسیر قرآن کریم پرده برداشته و برخی از بزنگاه‌های تأثیر این علم در کشف معانی برخی آیات را مورد بررسی قرار می‌دهد تا مخاطب به یادگیری این علم ترغیب شده و نحوه بهکار گیری آن را آموزش ببیند. در این مقاله سعی شده در هر مبحث، نمونه‌ها و شاهد مثال‌های جذّابی از قرآن کریم در هر مسئله ارائه شود تا خواننده به صورت عملی تأثیر علم صرف را در تفسیر بیابد. برخی مواردی که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته، عبارت‌اند از: مصدر و کارکردهای آن، وجوه ابهام صرفی، یکسان بودن وزن برخی از مشتقات و معانی افعال ثلاثی مزید به همراه بیان نکات ناب تأثیرگذار در تفسیر آیات قرآن کریم.

کلیدواژه‌ها

مراجع

آلوسی، محمود(م1270 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن جنی، عثمان(بی‌تا)، الخصائص، چاپ سوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن جوزی ابو الفرج، عبدالرحمن بن علی(1422ق)، زاد المسیر فی علن التفسیر، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر(بی‌تا)، التحریر و التنویر، [بی‌جا]، [بی‌نا].
ابن عجیبه، احمد بن محمد(1419ق)، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره.
ابن عصفور، علی بن مؤمن(بی‌تا)، الممتع فی التصریف، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن مسعود، احمد بن علی(بی‌تا)، مراح الأرواح، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
ابو الفتوح رازی، حسین بن علی(1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ابو حیان، محمد بن یوسف(1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
احمد زکی، محمد(2015م)، مقاله أبنیة الفعل بین التعدی و اللزوم الفعل اللازم أنموذجا، علوم تربیتی، کلیة التربیة الأساسیة، العدد 22.
اشرفی تبریزی، محمود(1380)، ترجمه اشرفی، چاپ اول4، تهران: انتشارات جاویدان.
امیل، یعقوب(1367)، موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
انور الجندی(بی‌تا)، الفصحی لغة القرآن، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
اوسط خانجانی، علی(1397)، مقاله بررسی معانی کاربردی افعال مزید در قرآن مجید، زبان و ادبیات عربی، ش18.
بابایی، علی اکبر و همکاران(1392)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بیضاوی، عبدالله بن عمر(1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التاویل، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تهانوی، محمد علی بن علی(1966م)، کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون، چاپ اول، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
حسن، عباس(1367)، النحو الوافی، چاپ دوم، تهران: ناصر خسرو.
حسینی طهرانی، هاشم(1364)، علوم العربیة، چاپ دوم، تهران: مفید.
حیدری‌نیا، هادی و همکاران(1395)، «معانی ثانویه بابهای إفعال و تفعیل و تأثیر آن بر ترجمه قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآن، ش27.
خطیب، عبد الکریم(بی‌تا)، التفسیر القرآنی للقرآن، [بی‌جا]، [بی‌نا].
خویی، سید ابوالقاسم(بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخویی8.
درویش، محیی الدین(1415ق)، اعراب القرآن و بیانه، چاپ چهارم، سوریه: دار الارشاد.
دهخدا، علی اکبر(1377)، لغتنامه دهخدا، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
ذاکری، مصطفی(1385)، «تاریخچه علوم بلاغی»، آینه میراث، دوره جدید، ش32.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: دار القلم.
رضی‌الدین استر آبادی، محمد بن حسن(بی‌تا)، شرح شافیة ابن حاجب، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سامرایی، فاضل صالح(1428ق)، معانی الأبنیة فی العربیة، چاپ دوم، أردن: دار عمار للنشر و التوزیع.
سیوطی عبد الرحمن بن ابی‌بکر(1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطی عبد الرحمن بن ابی بکر(م1274 ق)، معترک الأقران فی اعجاز القرآن، بیروت: دار الفکر العربی.
شبّر، سید عبد الله(1412ق)، تفسیر القرآن الکریم، چاپ اول، بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر.
شرتونی، رشید(1378)، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، چاپ دوم، قم: دار العلم.
شریف لاهیجی، محمد بن علی(1372)، تفسیر شریف لاهیجی، چاپ اول، تهران: دفتر نشر دار.
صافی، محمود(1418ق)، الجدول فی اعراب القرآن، چاپ چهارم، بیروت: مؤسسة الایمان.
صبان، محمد بن علی(م1206 ق)، حاشیة الصبان علی شرح الأشمونی علی ألفیة بن مالک، چاپ اول، بیروت: المکتبة العصریة.
طباطبایی، محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی، محمد رضا(1399)، صرف ساده، چاپ98، قم: دار العلم.
طریحی، فخر الدین(1375)، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن الحسن(1411ق)، مصباح المجتهد و سلاح المتعبد، چاپ اول، بیروت: مؤسس فقه الشیعة.
عبدالدایم، احمد(2002م)، معجم الأبنیة العربیة الأسماء و الأفعال و المصادر، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
عکبری، عبد الله بن حسین(بی‌تا)، التبیان فی إعراب القرآن، عمان: بیت الأفکار الدولیة.
عکبری، عبد الله بن حسین(بی‌تا)، اللباب فی علل الإعراب و البناء، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
غلائینی، مصطفی(بی‌تا)، جامع الدروس العربیة، بیروت: دار الکوخ.
فراهیدی، خلیل بن احمد(1409ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فیومی، احمد بن محمد(1414ق)، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ دوم، قم: درا الهجرة.
قرشی، سید علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، چاپ6، تهران: درا الکتب الإسلامیة.
کاشانی، ملا فتحالله(1423ق)، زبدة التفاسیر، قم: بنیاد معرفت اسلامی.
کاشانی، ملا فتحالله(1366)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
مجتبوی، سید جلال الدین(1371)، ترجمه قرآن، تهران: انتشارات حکمت.
محمد حسنی، یوسف(2006م)، الإعجاز العلمی فی القرآن الکریم و السنة النبویة، چاپ اول، قاهره: دار الکتاب العربی.
محمدی، حمید(بی‌تا)، صرف متوسطه زبان قرآن، قم: دار العلم.
مرتضی زبیدی، محمد بن علی(1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
مشکینی، علی(1381)، ترجمه قرآن، قم: الهادی.
معرفت، هادی(1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر(1421ق)، الأمثل فی تفسیر الکتاب الله المنزل، قم: مدرسه امام علی بن ابیطالب(علیه‌السلام).
مکارم شیرازی، ناصر(1374)، نمونه، تهران: درا الکتب الاسلامیة.
مهاجرانی، حمید رضا()، «تاریخ صرف و نحو»، فصلنامه مشکوة، ش48.
نیشابوری، محمود بن ابو الحسن(1415ق)، ایجاز البیان عن معانی القرآن، چاپ اول، بیروت: دار الغرب الإسلامی.