«کنایه» در آیات قرآنی «بشارت» و «انذار» در ارتباط با بهشت و جهنم

نوع مقاله : علمی، ترویجی

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه معارف، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال. تهران. ایران

چکیده

قرآن کریم از جایگاه ام‌الکتاب نازل ‌شده است تا مخاطبان خود را که نوع بشراست به مقصد نهایی خلقت، یعنی «رستگاری» هدایت کند. لذا در این راه در بیان معارف عمیق و والای خود که راه رسیدن به کمال انسانی است، فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین اسلوب‌های ادبی رایج در آن زمان را به‌کاربرده است و از آنجایی که فهم صحیح قرآن درگرو آشنایی با این اسالیب است، «کنایه» نیز به‌عنوان یک اسلوب بیانی، نمود و جایگاه خاصی در قرآن دارد، به‌طوری‌که در بسیاری از آیات از جمله آیات بشارت و انذار زبان قرآن زبان کنایی است. آنچه ضرورت انجام این پژوهش را موجه می‌سازد، فهم بهتر مراد الهی در وسعت‌بخشی جملاتی که در آن فن کنایه در قالب مدح، ذم، اختصار، مبالغه، رعایت ادب، پرهیز از آوردن الفاظ قبیح و نظایر آن به‌کار رفته است و در واقع انسان را به ‌سوی درک بیشتر حقایق و معارف قرآن می‌کشاند تا ضمن یافتن راه صحیح زندگی، زیبایی‌های ادبی آن را دریابد و از آن لذت ببرد. بر اساس تحلیل آماری بیشترین کنایه‌های به‌کاررفته درآیات قرآنی مذکور، «کنایه» از نوع موصوف به شیوه تلویح است.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم، ترجمه سید جمال‌الدین استرآبادی(1354)، چاپ اول، تهران: انتشارات فراوانی.
  • آلوسى، سیدمحمود(1415)، روح المعانى فى تفسیرالقرآن العظیم والسبع المثانى، ط. الاول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على(1425)،تذکرة الأریب فی تفسیر الغریب(غریب القرآن الکریم)، ط. الاول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابن کثیر، عماد الدین أبی الفداء إسماعیل(1419)، تفسیر القرآن العظیم المشهور ب «تفسیر ابن کثیر»، به کوشش محمد حسین شمس­الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ابن عاشور، محمد بن طاهر،‏(بی تا)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف به تفسیر ابن عاشور، ط. الاول، بیروت: موسسه التاریخ.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم(1416)، لسان العرب، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
  • ابوالفتوح رازى، حسین بن على(1408)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  • امین، نصرت‏بیگ(بى‌تا)، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، 15جلد، چاپ اول، بى جا.
  • باقری، خسرو(1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، چاپ سیزدهم، تهران: مدرسه.
  • بغوى، حسین بن مسعود(1420.) ، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، 5جلد، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • بیضاوى، عبدالله بن عمر(1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل(تفسیرالبیضاوى)، 5جلد، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • جرجانى، ابوالعباس احمد بن محمد(1978م)، کنایات الأدباء واشارات البلغاء، مصر: مطبعة السعادة.
  • حائری تهرانی، میر سید علی(1377)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • درویش، محیى الدین(1415)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، چاپ چهارم، سوریه: دارالارشاد.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412)، المفردات فی غریب القرآن‌، بیروت: دار العلم و دار الشامیه.
  • رشید‌ رضا، محمد(1393) ، المنار، چاپ دوم، بیروت: دارالمعرفه.
  • زرکشى، أبو عبد الله بدر الدین محمد(1440)، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش یوسف عبدالرحمن مرعشلی، جمال حمدی ذهبی و ابراهیم عبدالله کردی، بیروت: دار المعرفة.
  • زمخشری، محمود بن عمر(1407)،الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • سید قطب، إبراهیم حسین(1425)، فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
  • سیف، علی‌اکبر(1387)، روان‌شناسی پرورشی نوین، چاپ ششم، تهران: دوران.
  • شبر، سیدعبدالله(1407)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، 6جلد، چاپ اول، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
  • شرتوتی، سعید(1374)، اقرب الموارد فی فصح العربیه، چاپ اول، تهران: انتشارات اسوه.
  • الشریف الرضی( بی تا)، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، تحقیق: محمد عبدالغنی حسن، بیروت: دارالأضواء.
  • صابونى، محمد على(1421 ق.) ، صفوة التفاسیر تفسیر للقرآن الکریم، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
  • صافى، محمود بن عبدالرحیم(1418)، الجدول فى اعراب القرآن،31جلد، چاپ چهارم، بیروت: دارالرشید مؤسسة الإیمان.
  • طباطبائی، سید محمد حسین(1417) ،المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن(1373) ، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: نتشارات ناصر خسرو.
  • طبرسی، فضل بن حسن(1377)، تفسیر جوامع الجامع‏، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم‏.
  • طوسى، محمد بن حسن(1209) ، التبیان فی تفسیرالقرآن،10جلد، چاپ اول، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  • طیب، عبدالحسین(1369) ،اطیب البیان فی تفسیر القرآن، 14جلد، چاپ دوم، تهران: اسلام.
  • عبدالقادر، حسین(1991 م)، القرآن و الصورة البیانیة، الطبعه الاولی، بیروت: دارالمنار.
  • عبدالمعطى ابوسمعان، محمد حاتم(1432)، التراکیبُ النحویَّةُ من الوُجْهةِ البلاغیةِ فی القرآنِ الکریم، الجامعة الإسلامیة غزة، عمادة الدراسات العلیا، کلیة الآداب، قسم اللغة العربیة.
  • عسکرى، ابو هلال(1410) ، الفروق اللغویه، قم: مکتبه بصیرتى.
  • فخررازی، محمدبن عمر(۱۴۲۰) ،التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد(1414)، کتاب العین، قم: اسوه.
  • فیض کاشانی، ملا محمد محسن(۱۳۸۳)، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، ط. الثانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • فیض کاشانی، محسن(۱۴۱۶)، التفسیر الصافی، قم: مؤسسة الهادی.
  • قرشی، سید‌علی‌اکبر(۱۳۷۱) ، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • قرطبى، محمد بن احمد(1364)، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  • قطب، محمد(1362)، روش تربیتی اسلام، ترجمه جعفری، تهران: انجام کتاب.
  • کاشانی، ملافتح الله(1336)، تفسیرمنهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی.
  • مجلسی، محمدباقر(1403)، بحارالانوار فی‌معرفة الائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • محلى، محمد بن احمد(1416)، تفسیر الجلالین، 1جلد، ط. الاول، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
  • مصطفوی، حسن(۱۳۶۰)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‌، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‌.
  • معرفت، محمد هادی(1416)، التمهیدفی علوم القرآن، چاپ دوم، قم: نشر الاسلامی.
  • معین، محمد(1360)، فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • مغنیه، محمد جواد(1424)، تفسیر الکاشف، چاپ اوا، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1421) الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل، چاپ اول، قم: مدرسه امام على بن ابى طالبG.
  • ـــــــــــــــــــــــ(1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • نیشابوری، محمود بن أبی الحسن( 1405)، ایجاز البیان عن معانی القرآن، دراسة و تحقیق حنیف بن حسن القاسمی، ط. الاول، بیروت: دارالغرب الإسلامی.
  • هاشمی، احمد(1986م)، جواهرالبلاغه فی المعانی و البیان و البدیع، ط. الثانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.