جملات شرطی، از مهمترین جملات قرآن با توجه به معانی والای این کتاب است. بحث جملات شرطی در بلاغت زمانی مطرح میشود که حروف شرط باتوجه به یکسان بودن سطحی معنا هر کدام در جایگاه مخصوص خود است. در میان ادات شرط، «إن» و «إذا» جایگاه بالاتری دارند، زیرا «إن» افاده شک در شرط و «إذا» افاده یقین در شرط میکند، اما در قرآن برای اغراض مختلف گاه جابهجا بهکار رفتهاند. پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی به بررسی حروف «إن» و «إذا» در سوره زمر پرداخته و نتیجه حاصل آن بود که حرف «إن» در سوره زمر بهطور کامل از معنای اصلی آن خارج شده و بیشتر و با توجه به سیاق آیات سوره زمر که در باب توحید و معاد و انذار کفار و مشرکان است، با غرض توبیخ و سرزنش بهکار رفته است؛ «إذا» نیز با توجه به معنای آیات که برای عموم انسان‌ها است و درباره توحید و معاد بحث میکند، به صورت کامل در جایگاه اصلی خودش به کار رفته است. همچنین افعال به کار گرفته شده برای «إذا» بیشتر ماضی است که گویا شرطِ در آینده، در گذشته اتفاق افتاده و برای «إن» غالباً مضارع است تا نشان دهد مطابق با غرض آیات، حدوثی است.
صالح جمال، رباب(۱۴۲۶)، «إن و إذا و لمّا در سیاقات خیر و شر در قرآن کریم»، مجله دانشگاه أم‌القری، ج۱، ش۱، ص۱۰۲-۹۱.
طباطبائی، محمدحسین(1363)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج17، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
عمادی، أبی سعود محمدبن محمد(1928م)، إرشادالعقل السلیم إلی مزایا القرآن الکریم، ج7، قاهره: مکتبة الحسینیة المصریة.
فوده، علی(۱۹۷۵م)، «شرط به «إن» و «إذا» در قرآن کریم»، مجله دانشگاه بغداد، ص۶۸-۴۳.
مبرد، أبی عباس محمد بن یزید(۱۳۸۶)، المقتضب، تحقیق: محمد عبدالخالق عظیمه، قاهره.
متقیزاده، عیسی و محمد کبیری(1435م)، «الجملة الشرطیة فی اللغة العربیة و مکانتها من سائر الجمل، مجله اللغة العربیة و آدابها»، مجله دانشگاه تهران پردیس فارابی، ص64-47.
)