بررسی وجوه دلالتی حذف و ذکر حروف در قرآن کریم با تأکید بر حروف «ی» و «ت»

نوع مقاله : علمی، ترویجی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار، گرمسار، ایران

چکیده

اعجاز قرآن کریم تنها محدود به یک جنبه خاص نیست، بلکه هر سوره، آیه، جمله، کلمه و هر حرف و حرکتی اعجاز نهفته‌ای در خود دارد که جز با تدقیق در این کتاب آسمانی، فهم آن میسر نیست. مقاله حاضر با رویکرد «بررسی وجوه دلالتی حذف و ذکر حروف در قرآن کریم با تأکید بر حروف «ی» و «ت» به بحث پیرامون اعجاز بلاغی و بیانی آیاتی می پردازد که این حروف در آن‌ها ثابت بوده و یا حذف گردیده است و تلاش نموده است تا با بررسی آرا و نظریات علما در این خصوص به این مهم بپردازد. در این رویکرد پس از تبیین جایگاه حروف در قرآن کریم، مصادیق اعجاز بیانی این حروف مشخص گردیده است. این جستار که با هدف بررسی یکی از جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن و به روش استقرایی و با شیوه مطالعات کتابخانه‌ای انجام پذیرفته است، در صدد پاسخ به این سؤال اصلی است که علل بیانی حذف حروف در قرآن کریم چیست؟ در این سطور نگارنده کوشیده است ثابت نماید که ذکر حروف قصد القای معنایی را داشته و حذف آن معنایی دیگر را تبیین می‌نماید؛ به ویژه در آیات مشابه حذف یا ثبوت این حروف مبین معنایی متناسب با سیاق آیات می‌باشد و توازنی دقیق میان ذکر حرف و حذف آن وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


  • قرآن کریم
  • ابن‌جنی، ابوالفتح عثمان(1988م)، الخصائص، بیروت: دارالهدی للطباعة و النشر، الطبعة الثانیة
  • باقلانی، ابوبکر محمدبن طیب(1427)، اعجاز القرآن، ابو عبد الرحمان صلاح بن محمدبن عویظه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • بلاطة، عیسی(2006)، إعجاز القرآن الکریم عبر التاریخ، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
  • بنت الشاطئ، عایشه عبدالرحمن(1382)، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسین صابری، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  • الخطیب الإسکافی، محمد بن عبدلله(1418)، درة التنزیل وغرة التأویل/ تحقیق محمد مصطفى آیدن، إشراف عبد الستار فتح الله سعید، مکة المکرمة: جامعة ام القری.
  • زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر(1990)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت.
  • زمخشری، أبوالقاسم محمود بن عمر(2010)، الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • السامرایی، فاضل صالح(2008)، أسئلة بیانیة فی القرآن الکریم، الإمارات: مکتبة الصحابة.
  • السامرایی فاضل صالح(2006)، بلاغة الکلمه فی التعبیر القرآنی، الطبعة الثانی، مصر: شرکة العاتک للنشر.
  • السامرایی، فاضل صالح(1998)، التعبیر القرآنی، اردن: دار عمار.
  • سیبویه، عمروبن عثمان(1316)، الکتاب، الطبعة الاولی مطبعة بولاق.
  • سیوطی عبدالرحمان(1988)، معترک العقرآن فی اعجاز القرآن(3 مجلدات)، بیروت: دار النشر و دار الکتب العلمیه.
  • شهبازی، محمود و شهبازی، اصغر(1392)، «کارکردهای زیبا شناختی ایجاز حذف در قرآن کریم»، مجله کاوشی در پژوهش‌های زبانشناختی قرآن کریم، سال دوم، شماره اول، ص 55-68.
  • صافی، محمود(1998)، إعراب القرآن و صرفه و بیانه، دمشق: دار الرشید.
  • طب‍اطب‍ایی، سید م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن(1382)، ت‍رج‍م‍هت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍ی‍زان، ت‍رج‍م‍ه: سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن(1384)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن و الفرقان، تهران: اسوه
  • عبدالرحیم عبد الغفار(1980م)، الامام محمد عبده و منهجه فی التفسیر، قاهره: المرکز العربی للثقافة و العلوم.
  • عبدالفتاح الخالدی، صلاح(2000)، اعجاز القرآن البیانی و دلائل مصدره الربانی، عمان: دار عمار.
  • غلائینی، الشیخ مصطفی(1912)، جامع الدروس العربیة، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکوخ.
  • الفراء، یحیی بن زید(1930)، معانی القرآن، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  • کریمی‌نیا، مرتضی(1384)، «امین الخولی بنیانگذار مکتب ادبی در تفسیر»، مجله برهان و عرفان، سال دوم شماره 6، ص 110-96.
  • مشاهرة، مشهور موسی(2010)، المتشابه اللفظی فی القرآن الکریم، الأردن: عالم الکتب الحدیث.